Баяндамада атап өтілгендей, пандемия және ҚР аумағында төтенше жағдай енгізу аясында 2020 жылғы 16 наурыз бен 11 мамыр аралығында Адам құқықтары жөніндегі уәкіл ҰАТ Үйлестіру кеңесінің төрағасы бола отырып, 2019 жылы алдынғы жылы орындалған алдын ала барулар қорытындылары бойынша ұлттық алдын алу тетігі қатысушыларының жинақталғанбаяндамасын таныстыру мерзімдерін ауыстыру туралы шешім қабылдады. Осыған байланысты ұсынылған баяндама 2019-2020 жылдардағы ҰАТ жұмысының нәтижелерін қамтыды.
Коронавирус пандемиясы жағдайында көптеген мемлекеттер жабық мекемелердегі адамдарға баруға шектеулер қойды, осыған байланысты зорлық-зомбылықтың қосымша қауіптері пайда болды. Сонымен қатар Қазақстанда төтенше жағдай кезінде ҰАТ қатысушылары өз жұмыстарын тоқтатқан жоқ. Карантин кезеңінде 159 алдын ала барулар жүзеге асырылды, ҰАТ қатысушыларының жабық мекемелердегі адамдармен 43 бейне қоңырау(онлайн-сұхбат) телефон арқылы 58 консультацияжүзеге асыруға берілді. Осылайша, бүкіл ел аумағында өткен жылы алдын ала барулар саны 517-ге дейінөсті, бұл 2019 жылғы көрсеткіштерден 22 алдын ала баруға артық.
БҰҰДБ-ның Қазақстан Республикасындағы Тұрақты Өкілі Якуп Бериш атап өткендей, жалпы есепті кезеңде ҰАТ қатысушылары 1012 алдын ала баруларды жүзеге асырды, олар жабық мекемелердің барлық түрлерін қамтыды және адам құқықтарының бұзылуының көптеген жағдайларын анықтауға мүмкіндік алды, бұл COVID-19 пандемиясы аясында ерекше өзекті: «ҰАТ жабық мекемелердегі азаптаулар мен қатыгез қарым-қатынастың алдын алу жөніндегі міндеттерді шешуде өзінің құндылығы мен маңыздылығын дәлелдеді, бұл COVID-2019 жаһандық пандемиясын Біз Қазақстандағы ҰАТ БҰҰ азаптаулардың алдын алу жөніндегі комитетінің барлық ұсынымдарын ұстанғанын көрдік және карантиндік режим кезеңінде профилактикалық баруларды сәтті жалғастырды».
Алдын ала барулар қорытындылары бойынша ҰАТ қатысушылары берген ұсынымдардың жалпы саны 3319-ды құрады. Ұсынымдар адамдарды ұстау (тұру) жағдайларына да, оларға медициналық қызмет көрсетуге, тамақтануға, білім алуға, қажетті заттай ризықпен және бос уақытын қамтамасыз етуге де қатысты.
Бүгінгі күні уәкілетті органдар көрсетілген ұсынымдардың 937-ін немесе 28%-ын орындады, 2341 немесе 70,5%-ы орындау сатысында, 41 ұсыным (1,2%) қабылданған жоқ.
Жабық мекемелерде азаптауды қолдану фактілері бойынша қылмыстық істерге келетін болсақ, баяндаманы таныстыру барысында келесі сандар айтылды. Егер 2019 жылы ҚР ҚК 146-бабы («азаптаулар») бойынша сотталған адамдардың саны 24 адамды құраса, 2020 жылы осы бап бойынша 13 адам сотталды.
2020 жылы ҚР ҚК 362-бабының төртінші бөлігі бойынша («күш қолдану немесе күш қолдану қатерін төндіріп билікті немесе лауазымды өкілеттіктерді асыра пайдалану») 41 лауазымды адам сотталды (2019 жылы — 38).
«ҰАТ қызметі халықаралық және үкіметтік емес ұйымдар тарапынан адам құқықтары саласында қабылданған міндеттемелердің орындалу тиімділігін бағалау аясындағы адам құқықтарын қорғаудың маңызды бағыты болып табылатынын түсіне отырып, адам құқықтары жөніндегі уәкілдің азаматтық қоғаммен бірлесіп, оны тұрақты нығайту және жетілдіру жағдайында өзара іс-қимылын жалғастыру қажет», — делінген баяндамада.
Осыған байланысты 2019 жылы БҰҰ-ның Қазақстандағы өкілдігімен бірлесіп, мекемелердің есептілігі мен мониторингі жүйесін институттандыруға, барулар қорытындылары бойынша бағалау көрсеткіштері мен индикаторларын күшейтуге және ҰАТ қатысушыларының кәсіби әлеуетін арттыруға бағытталған «Азаптаулардың алдын алу жөніндегі ұлттық алдын алу тетігін нығайту» үш жылдық жобаны іске асыру басталды.
