Мысалы, 2022 жылы 61 мың грант бөлінді, ал Ұлттық статистика бюросының мәліметі бойынша түлектер саны 161 мыңнан асты, 2023 жылы 168 мыңнан астам түлектерге 73 мың грант берілді. Биылғы жылы мектеп түлектерінің саны рекордтық 219 мың болады деп күтілуде, оларға 79 мың грант бөлу жоспарлануда – бұл жалпы санының 36% ғана болмақ. Оған қоса, талапкерлердің қатарында колледж түлектері де болатыны анық.
Сонымен қатар, ұлттық бірыңғай тестілеу нәтижелері бойынша білім беру грантына түсудің қазіргі жүйесі бізге әділетті болып көрінбейді. Мәселен, өткен жылы 11 сыныпты 172 мың оқушы аяқтап, білім беру тапсырысы бойынша конкурсқа 104 мың адам қатысты. Алайда, байқау қорытындысы бойынша 30 мыңнан астам мектеп түлектері грант ала алмады, солардың ішінде 100 және одан да жоғары баллмен 10 мың талапкер бар. Бүгінде түлектер үшін ҰБТ және грант алу тағдырдың шешуші факторларының біріне айналғаны да құпия емес.
Осыған сүйене отырып, біз білім беру тапсырысының спектрін кеңейту мүмкіндігін қарастырып, ҰБТ-да алынған ұпайларға сай оқу ақысының 30, 50 және 70% төленетін мамандықтардың барлық түрлері бойынша сараланған гранттар жүйесін толыққанды енгізуді ұсынамыз.
Оған қоса, білім беру кредиттерінің шарттарын қайта қарау керек деп санаймыз. Қазақстандағы бүндай кредиттердің шегі – 5 млн теңге ғана. Мұндай сома қазіргі жағдайда өзекті болып табылмайды, өйткені біздің елімізде тек бір ғана оқу жылының құны 2 млн теңгеден басталатын жоғары оқу орындары бар. Осы несиелердің тағы бір проблемасы – ол пайыздық мөлшерлеменің жоғары болуы, орта есеппен жылына 20%. Мұндай несиелер азаматтар үшін тиімсіз.
Халықаралық тәжірибені алып қарасақ, Еуропадағы ұқсас несиелер орта есеппен 3-5%, АҚШ-та 2-7% деңгейінде беріледі. Ресейде болса жеңілдетілген білім беру несие жүйесі бар, ол бойынша жылдық мөлшерлеме 3% деңгейінде ғана қолданылады. Өзбекстанда жетім балалар мен 1 және 2 топтағы мүгедектер үшін пайыздық мөлшерлеме мүлдем жоқ. Аз қамтылған отбасылардан шыққан студенттер үшін кредиттің пайыздық төлемдер сомасының 50% төлеу мемлекеттік жұмыспен қамтуға жәрдемдесу қорының қаражатынан жүзеге асырылады.
«Осыған орай, Үкіметке екінші деңгейдегі банктермен бірлесіп, жылдық мөлшерлемесі 5% аспайтын, қарыз шегі 10 млн теңгеге дейін жеңілдетілген білім беру несие бағдарламасын әзірлеуді ұсынамыз» дейді депутат И. Сұңқар.
Фото: Stan.kz
