«Делдал компаниялардың қоймалары да, көліктері де, өндірістік қуаттары да жоқ. Есесіне олардың басты қарулары – стол, компьютер және «атағы біраз жерге жететін жақсы есім». Олар көмірді екі есе қымбаттатып, қайта сатумен айналысып отыр. Мысалы, Шұбаркөл көмірі бастапқы бағасы 9 мыңнан сатылып, делдалдар арқылы соңғы тұтынушыға 25 000 теңге шығады. 2023 жылы екі ірі көмір өндіруші компания – Шұбаркөл Көмір мен Қаражыра – өз көмірінің 90 пайызын 20 делдал арқылы сатқан!» дейді депутат М. Жайымбетов.
Тағы бір үлкен мәселе, жыл сайын коммуналдық көмір үшін артық төлем сомасы 30 миллиард теңгеден асады. Ал, бұның зардабы мен салмағы ауылдағы көмір тұтынып отырған халыққа түседі деген сөз.
Делдалдар арқылы өткізу көмір өндіруші компанияларға пайдалы қазбаларды өндіруге салынатын салық төлемдерін төмендетуге мүмкіндік береді (ХДПИ, көмір сатудан түскен табыстың 2,7% мөлшерінде алынады, сатудың жалпы құнының төмендеуі ХДПИ салық салынатын базасын қысқартады) және табыс салығын азайтады. Нәтижесінде өткен жылы мемлекеттік бюджет 1 миллиард теңгеге жуық салық алмаған.
Монополияға қарсы агенттік көмір өндіретін Шұбаркөл және Қаражыра компанияларын тексеруге бірнеше рет әрекет етті. Алайда, облыс бюджетінің негізгі доноры болған бұл компаниялар жергілікті соттардың шешімі толықтай тосқауыл жасады. Бас прокуратураның бастамасымен биржалық сауда-саттықтағы келісімдерді тексеру бір айдан кейін жабылды.
Тағы бір мәселе делдалдарсыз көмірді тікелей сатуды көздеген көмір операторларына қатысты. Соңғы 3 жыл ішінде аталған операторлардың саны үш есеге өскен. Бүгінгі таңда бүкіл ел бойынша 389 теміржол тұйығына бізде 545 операторлар бар.
Депутат әлеуметтік маңызы бар тауарлардың, соның ішінде көмірдің барлық көлемі саудаланатын мамандандырылған биржаны енгізуді, биржа арқылы тікелей көмір операторларына сатылатын көмірдің үлесін ұлғайтуды, сыбайлас жемқорлық пен аты бар, заты жоқ компанияларды болдырмау үшін аймақтық көмір операторларының нақты критерийлерін анықтауды, сондай-ақ көмір өндіретін кәсіпорындарды тексеруді ұсынды.
Фото: Informburo.kz
